Pnömokok Aşısı: Kimlere Yapılmalı, Ne Zaman Yapılmalı?
Kısa Özet (TL;DR)
Pnömokok (Streptococcus pneumoniae) bakterisi, zatürre, menenjit ve kan dolaşımı enfeksiyonlarına yol açabilir. Aşı, bu ciddi hastalıkları önlemenin en etkili yoludur.
Ülkemizde bebeklere pnömokok aşısı rutin aşı takviminde uygulanır. 65 yaş ve üzeri yetişkinler ile kronik hastalığı veya bağışıklık sorunu olan 19–64 yaş yetişkinlere de önerilir. Aşı şeması, yaşa ve sağlık durumuna göre değişir; hekiminize danışın.
Belirtiler/Sebepler/Risk Faktörleri
- Pnömokok hastalığı belirtileri: yüksek ateş, titreme, öksürük, nefes darlığı, göğüs ağrısı, baş ağrısı, ense sertliği, bilinç bulanıklığı.
- Risk grupları: 5 yaş altı çocuklar, 65 yaş ve üzeri, KOAH/astım gibi akciğer hastalığı olanlar, kalp hastalığı, diyabet, kronik böbrek/karaciğer hastalığı, dalak problemi/çıkarılmış dalak, HIV ve diğer bağışıklık baskılanmaları, kanser tedavisi görenler, beyin-omurilik sıvı kaçağı, koklear implant, sigara kullanımı ve yoğun alkol kullanımı.
Tanı/Değerlendirme (genel bilgi)
Aşı gereksinimi, yaşınıza, daha önce hangi aşıları olduğuna ve hastalık riskinize göre belirlenir. İki ana aşı türü vardır: konjuge pnömokok aşıları (PCV13/15/20) ve polisakkarit aşı (PPSV23). Hangi aşıyı/ne zaman alacağınızı aile hekiminiz veya uzmanınız, mevcut rehberlere ve ülkemizde bulunan aşılara göre planlar.
Elektronik aşı kayıtlarınız (ör. e-Nabız) ve aşı kartınız, geçmiş aşılamayı anlamada yardımcıdır. Emin değilseniz, hekiminize bilgi verin; eksikleri tamamlamak için telafi (catch-up) planı yapılabilir.
Tedavi ve Yönetim (Genel Bilgi)
Bebek ve çocuklar
- Ulusal takvim: Konjuge pnömokok aşısı (PCV) genellikle 2., 4. ve 12. aylarda (2+1 şema) uygulanır.
- Telafi: Doz kaçırıldıysa, yaşa göre telafi şemaları vardır. Aile hekiminizle planlayın.
- Yüksek riskli çocuklar (ör. bağışıklık sorunu, dalak yokluğu): Ek dozlar gerekebilir. Hekime danışın.
Yetişkinler (65 yaş ve üzeri)
- Birçok rehbere göre seçenekler: Tek doz geniş kapsamlı konjuge aşı (ör. PCV20) veya önce PCV15 ardından PPSV23. Aralıklar, bağışıklık durumuna göre değişir (genelde 1 yıl; bağışıklığı baskılanmış kişilerde daha kısa olabilir). Hekime danışın.
- Daha önce PPSV23 olduysanız: Konjuge aşıya ihtiyaç duyabilirsiniz; araya genelde en az 1 yıl konur. Planı hekiminiz yapar.
Yetişkinler (19–64 yaş) ve risk grupları
- Kronik akciğer, kalp, karaciğer, böbrek hastalığı; diyabet; sigara; alkol kullanımı; dalak yokluğu; bağışıklık baskılanması; beyin-omurilik sıvı kaçağı; koklear implant gibi durumlarda pnömokok aşısı önerilir.
- Şema genellikle 65 yaş üstüne benzer (PCV20 tek doz veya PCV15 + PPSV23). Hangi aşıların mevcut olduğuna ve tıbbi durumunuza göre hekiminizle netleştirin.
Gebelik ve emzirme
- Pnömokok aşıları canlı değildir. Tıbbi olarak gerekli durumlarda gebelikte de yapılabilir; ideal olan, planlı gebelikten önce veya doğum sonrası dönemde tamamlamaktır. Kişisel durumunuz için hekime danışın.
Diğer aşılarla birlikte
- Grip (influenza) ve COVID-19 aşılarıyla aynı gün farklı koldan yapılabilir. Aynı gün yapılamıyorsa araya süre koymaya genellikle gerek yoktur.
Yan etkiler (genel)
- Enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık, hafif şişlik; hafif ateş, halsizlik görülebilir ve genelde 1–2 gün içinde geçer.
- Şiddetli alerjik reaksiyonlar çok nadirdir. Nefes darlığı, yüzde/dudakta şişme, yaygın kurdeşen olursa acil yardım çağırın / 112’yi arayın.
Not: Aşı tedariki ve geri ödeme koşulları zamanla değişebilir. Reçeteli/özel aşılar için hekime danışın.
Yaşam Tarzı ve Önleme Önerileri
- Yıllık grip aşısı olun; grip sonrası pnömokok zatürresi riski artar.
- Sigara kullanıyorsanız bırakın; akciğer savunmasını zayıflatır.
- Ellerinizi düzenli yıkayın, kalabalık ortamlarda maske ve hijyene dikkat edin.
- Kronik hastalıklarınızı (KOAH, kalp yetmezliği, diyabet vb.) düzenli takip edin.
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
- Aşı sonrası 48 saatten uzun süren 38.5°C üzeri ateş, şiddetli kol ağrısı veya yayılan kızarıklık.
- Çocuğunuzda durdurulamayan ağlama, uykuya meyil/uyandırmada güçlük, havale.
- Pnömoni belirtileri: yüksek ateş, inatçı öksürük, nefes darlığı, göğüs ağrısı.
- Alerji bulguları: yüzde/dudakta şişme, hırıltı, nefes darlığı, yaygın döküntü – Acil yardım çağırın / 112’yi arayın.
Sık Sorulan Sorular
- Pnömokok aşısı ne kadar etkilidir? – Ciddi pnömokok hastalıklarını ve hastaneye yatışları belirgin azaltır. Etki, aşı tipine ve yaşa göre değişir; en iyi koruma, doğru şema ile sağlanır.
- Aşıyı grip aşısıyla aynı gün olabilir miyim? – Evet, farklı koldan yapılabilir.
- Daha önce aşı olduysam tekrar gerekir mi? – Yaşınıza ve aldığınız aşı tipine göre ek dozlar gerekebilir (özellikle PPSV23 için). Hekiminiz kişisel planı oluşturur.
- Yan etkiler beni endişelendirmeli mi? – Çoğu hafiftir ve kısa sürer. Nadir de olsa ciddi alerji belirtilerinde 112’yi arayın.
- Çocuğum bir dozu kaçırdı, ne yapmalıyım? – En kısa sürede aile hekiminize başvurun; telafi takvimiyle korumayı tamamlamak mümkündür.
Kaynaklar
Yasal Uyarı
Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır, hekiminizin yerini almaz. Kişisel sağlık durumunuza uygun aşı planı için aile hekiminize veya uzmanınıza başvurun. Acil belirtilerde 112’yi arayın.
Last reviewed: 2025-09-19
